آنغوزه چیست؟ کاشت داشت و برداشت آنغوزه
آنغوزه چیست؟
معرفی گیاه آنغوزه
گیاه آنغوزه یا آنقوزه ازجمله گیاهان دارویی است که خاصیت‌های دارویی بسیار زیادی دارد. گیاه دارویی آنغوزه جزء گیاهان باارزش در میان گیاهان دارویی است که با سرمایه‌گذاری در این بخش و همچنین صادرات شیره آنغوزه می‌توان ایجاد اشتغال و درآمدزایی فراوانی را کرد.
ویژگی‌های گیاه آنغوزه
این گیاه بوی تند و مزه تلخی دارد. نام‌های فارسی دیگر گیاه آنغوزه خوراکما، آنگوزاکما و کورن کما است. گیاه آنغوزه به‌صورت بوته‌ای بزرگ، علفی و چندساله است که ارتفاع آن گاهی به 2 تا 2.5 متر هم متر می‌رسد.
گیاه آنغوزه گل‌های دارد که زردرنگ و به شکل چتر مانند هستند و در انتهای ساقه رشد می‌کنند آنغوزه ساقه ضخیم و محکمی دارد.
آنقوزه در زمین‌های بائر و خشک و آهکی و مناطق گرم می‌روید. بومی استپ‌های ایران و افغانستان است. در ایران در مناطق مختلف خراسان، کوه سرخ خراسان رضوی، بلوچستان و نواحی مختلف جنوب ایران، مانند کرمان، دشت مرغاب، آباده، نائین و آن نواحی می‌روید.
از ریشه یا قاعده ساقه‌این گیاه براثر تیغ زدن ماده‌ای به نام اولئوگم رزین به دست می‌آید که به آنغوزه مشهور است. آنغوزه ابتدا شیری‌رنگ است و مزه‌ای تند و تلخ دارد.
طرح توجیهی آنغوزه
در ادامه کشت آنغوزه را در قالب یک طرح توجیهی در مقیاس یک هکتار برای شما شرح می‌دهیم، هزینه‌های مربوط به کاشت داشت و برداشت آنغوزه را موردبررسی قرار می‌دهیم تا با طرح توجیهی کشت آنغوزه بیشتر آشنا شوید.
شما برای اینکه بتوانید آنغوزه را کشت کنید حداقل نیاز به یک هکتار زمین‌دارید,
هزینه‌های آماده‌سازی زمین، تهیه بذر و هزینه‌های دیگر. نیاز به حدوداً 25 میلیون تومان سرمایه دارد.
همچنین در زمان برداشت محصول که از اوایل خرداد تا پایان شهریور زمان به طول می‌انجامد شما روزانه به دو نفر نیروی کار نیاز دارید تا محصول تولیدی در این‌یک هکتار را جمع‌آوری کنند، اگر روزانه دستمزد هر کارگر را 50 هزار تومان در نظر بگیریم طی سه ماه لازم است که مبلغ 12 میلیون تومان به‌عنوان دستمزد کارگری به این دو نفر کارگر پرداخت شود.
که جمعاً به سرمایه‌ای حدود 35 تا 40 میلیون تومان برای کشت گیاه انغوزه نیاز دارید.
محصولات تولیدشده از کاشت آنغوزه
اگر شما یک هکتار زمین را آنغوزه بکارید می‌توانید 4 محصول را تولید کنید:
1- شیرابه آنغوزه: اصلی‌ترین و باارزش‌ترین محصول تولیدی شما شیره آنغوزه است که می‌تواند سودآوری بسیار خوبی را برای کشاورز فراهم کند.
2- برگ آنغوزه: برگ گیاه آنغوزه که بعد از برداشت خشک می‌شود و می‌تواند به‌عنوان داروی ضدعفونی‌کننده دستگاه گوارش برای انسان و حیوان و همچنین طیور استفاده شود.
3- برداشت آنغوزه: برداشت مخلوطی از شیرابه و لایه‌هایی از ساقه زیرزمینی که به آنغوزه معروف است و کشورهایی با جامعه گیاه‌خوار به‌عنوان ادویه ضد نفخ از مشتریان پروپاقرص آن هستند.
4- برداشت بذر: حداقل استفاده از آن گسترش رویشگاه‌هاست.
در هر هکتار چند بوته آنغوزه می‌توان کاشت؟
به‌طورمعمول در هر هکتار می‌توان حدود 7 هزار بوته آنغوزه کاشت، معمولاً هر گیاه آنغوزه ۲۰ تا ۴۰ گرم شیردهی دارد و از شیره آن ده‌ها نوع ماده دارویی ارزشمند به دست می‌آید که به علت نبودن صنعت تبدیل در ایران، به‌صورت خام به دیگر کشورها صادر می‌شود.
میزان برداشت آنغوزه از هر هکتار
گیاه آنغوزه، گیاهی است که بعد از پنج الی شش سال به گل می‌نشیند، در واقعاً در سال‌های اول فقط یک گیاه است که‌برگ‌های پهنی دارد و نزدیک سطح زمین است، اما از سال هفتم به بعد گیاه شروع به رشد نهایی می‌کند و از بین برگ‌های آن ساقه‌ای راست بیرون می‌آید و که ارتفاعی به‌اندازه 1.5 تا 2 متر دارد و بعدازآن گل‌های زردرنگ در بالای ساقه نمایان می‌شوند.
از سال هفتم به بعد از هر هکتار می‌توان حدود 250 تا 300 کیلوگرم آنغوزه برداشت کرد. از یک زمین ده هکتاری می‌توان 6 تن آنغوزه برداشت کرد.
قیمت آنغوزه در سال 97
در سال 97 قیمت فروش هر کیلو شیره آنغوزه 300 هزار تومان است.
اصطلاح آنغوزه کشون به چه معناست؟
- آنغوزه کشون نوعی تیغ زدن گیاه برای استحصال صمع یا شیرابه آن است که این عمل از اواسط تابستان و قبل از خشک شدن گیاه آغاز و تا اواخر مهر ادامه دارد.
- فصل برداشت آنغوزه 3 تا 4 ماه طول می‌کشد.
- برداشت شیره انغوزه در سن 5 تا 7 سالگی گیاه و قبل از زمان گلدهی و بذرافشانی آن صورت می‌گیرد.
- در این مرحله بوته آنغوزه در انتهای ساقه بریده می‌شود (ضخامت برش باید به‌اندازه ضخامت یک برگه کاغذ باشد.) و پس از هر بار تیغ زدن شیرابه آن برداشت می‌شود و این کار در فصل برداشت ۲۰ بار تکرار می‌شود.
- از هر بوته به‌طور متوسط 80 گرم صمغ برداشت و در هر هکتار چیزی حدود 150 کیلو شیره آنغوزه.
مشخصات آنغوزه
آنغوزه شیره گیاهی است که از تیغ زدن ریشه یا پایین ساقه یا قطع ساقه گیاهان مولد آنغوزه از ناحیه یقه گیاه خارج می‌شود و در طول تابستان به دست می‌آید و به دو صورت در بازار عرضه می‌شود. یک نوع را که آنغوزه اشکی گویند بسیار تمیز؛ بدون خاک و خاشاک و مرغوب است رنگ خارجی آن زرد مایل به قرمز یا قهوه‌ای و صاف و شفاف است. ازنظر ابعاد در حد فندق یا کمی بزرگ‌تر یا کوچک‌تر یا در ابعاد نخود است رنگ مقطع آن سفید است که در مجاورت هوا به‌سرعت اکسیده شده و تیره می‌شود؛ و نوع دیگر که در بازار عرضه می‌شود توده‌ای گفته می‌شود که با بی‌دقتی جمع‌آوری‌شده و مخلوط با خاک و خاشاک و برگ است و نامرغوب هست طعم آنغوزه گس در بعضی گونه‌ها تلخ و بویی شبیه بوی سیر، متعفن و خیلی تند دارد.
در ادامه به‌طور کامل‌تر به معرفی انواع آنغوزه پرداخته‌ایم:
انواع آنغوزه
آنغوزه دو نوع داریم یک نوع آنغوزه که بوی خوبی دارد و نوع دیگری که بسیار پرخاصیت است و نمونه بد بوی آن است که خاصیت دارویی دارد و در ایران رشد می‌کند.
انواع شیره آنغوزه
1- نوع اشکی یا دانه‌ای
اولین برداشت شیرابه که بدون مقطع گیاهی باشد نوع اشکی است؛ که این صمغ از ساقه گیاه و به مقدار کم در حالت طبیعی خارج می‌شود. این نوع شیره مرغوب‌ترین و نادرترین نوع آنغوزه است، بدون خاک و خاشاک و ظاهری غالباً مسطح و بیضوی دارد و نرمی خود را نیز مدتی حفظ می‌کند. در مجاورت هوا سریعاً اکسیده و تیره می‌شود و به رنگ بنفش و سپس قرمز- قهوه‌ای درمی‌آید و اگر شکسته شود مقطع آن به رنگ سفید مایل به زرد تاکمی گلی رنگ می‌شود. ازنظر ابعاد در حد فندق است. در این حالت آنغوزه 15 درصد اسانس وجود دارد.
2- نوع توده‌ای
این نوع شیره در اثر تیغ زدن محل یقه گل (بعد از مراحل آماده‌سازی گیاه) از محل زخم خارج می‌شود و با بی‌دقتی جمع‌آوری‌شده و به رنگ‌های متفاوت زرد قرمز، قهوه‌ای و خاکستری قهوه‌ای است. سفتی آن زیادتر از نوع اشکی و ناخالص‌تر از آن است. به‌طوری‌که در آن کاه و حتی قطعات ریشه و خرده‌های برگ یافت می‌شود و ارزش آن از نوع اشکی بالطبع کمتر هست.
خواص دارویی گیاه آنغوزه
1-از آنغوزه برای درمان اختلالات عصبی در کودکان استفاده می‌شود.
۲- آنغوزه خاصیت مسکن دارد و در کاهش فشارخون و درمان بیماری‌های قلبی عروقی مؤثر است.
۳- آنغوزه نفخ بر است و به هضم غذا کمک می‌کند.
۴-مصرف آنغوزه از حمله‌های هیستری جلوگیری می‌کند.
۵-مصرف آنغوزه پس از زایمان برای مادر بسیار مفید است.
۶-برای رفع دندان‌درد، مقداری از آنغوزه را با آب‌لیمو مخلوط‌کنید و با پنبه روی دندان قرار دهید.
۷-ازآنجاکه آنغوزه خاصیت آنتی‌بیوتیک دارد و مانع از رشد میکروب می‌شود، از آنغوزه به‌عنوان نگه‌دارنده درترشی ها استفاده می‌شود.
۸- آنغوزه ناراحتی‌های تنفسی مانند آسم، سیاه‌سرفه و برونشیت را برطرف می‌کند.
۹- آنغوزه برای درمان یبوست بسیار مفید است.
۱۰- آنغوزه عفونت‌های قارچی روده را برطرف می‌کند.
۱۱-ازآنجاکه مصرف آنغوزه در برخی افراد حالت تهوع، سرگیجه، سوزش معده و… ایجاد می‌کند، بهتر است با نظارت پزشک مصرف شود.
انواع روش‌های کشت بذر آنغوزه
بهترین زمان کاشت بذر قبل از فصل بارندگی است.
رطوبت لازم برای جوانه‌زنی: 70 – 60 درصد
دمای مناسب برای جوانه‌زنی: 15 – 12 درجه
کاشت مستقیم بذر:
بذر را در گودال‌های که خراشی در محل چاله‌ها داده‌شده جهت کاشت آنغوزه استفاده کنید؛ و 3 تا 4 دانه بذر در آن کاشته و روی آن را به کمک خاک بپوشانید. خوبی این روش این است که چاله‌ها محل ذخیره آب بوده و رطوبت بیشتری در اختیار بذر و گیاه قرار می‌دهند.
بذرپاشی:
این روش کاشت آنغوزه در زمینی انجام می‌شود که زیاد سفت نباشد و بذر باید به‌طور یکنواخت در سطح زمین پخش شود به‌صورت که هم از تراکم بوته‌ها پس از سبز شدن جلوگیری شود و هم اینکه خیلی تنک کشت نشود.
نگهداری از گیاه
• بهتر است طی سه سال اول بعد از کاشت آنغوزه در اواخر ماه‌های فروردین، اردیبهشت و خرداد اقدام به حذف علف‌های هرز به روش مکانیکی کرده و توسط نیروی کارگری علف هرز داخل شیارهای کاشت و بین ردیف‌های کاشت را جهت جلوگیری از بروز رقابت حذف کرد.
• درست کردن مسیر جوی‌های کاشت جهت ذخیره بهتر آب باران برای رشد بهتر آنغوزه مؤثر هست.
• برگ‌های خشک‌شده گیاه آنغوزه در پایان سال زراعی را جمع نکنید؛ زیرا به‌جا گذاشتن آن‌ها موجب افزایش ماده آلی خاک و نیز جلوگیری از فرسایش بادی و آبی خاک شده و به حفظ رطوبت خاک هم کمک می‌کند.
زمان مناسب برای کاشت آنغوزه:
زمان مناسب برای کاشت گیاه آنغوزه ماه‌های خرداد و تیر است که در این ماه‌ها کار بذرپاشی را باید انجام داد و بعد از چهار یا گاه پنج سال آنغوزه برای بهره‌برداری آماده است. در زمان بهره‌برداری بوته گیاه آنغوزه باید خشک باشد چراکه بوته کنده‌شده و تنها ریشه آن موردنیاز هست و در صورت سبز بودن بوته آماده بهره‌برداری نیست.
برداشت را چگونه انجام می‌دهید؟
در خردادماه که‌برگ‌ها خزان کرد و زرد شد، برگ‌ها و ساقه‌ها را که دیگر شکننده نیست، می‌پیچانیم و یک سنگ روی بوته‌ها می‌گذاریم (برگ‌ها و ساقه‌ها را از بوته‌ها جدا نمی‌کنیم). یک هفته بعد از پیچاندن، شیرابه‌ی داخل برگ‌ها به ریشه برمی‌گردد و در این زمان، ساقه از طوقه جدا می‌شود و برجستگی کلاهک شکلی بر روی طوقه ظاهر می‌گردد. خاک دور کلاهک را خالی می‌نماییم و مقداری خاک نرم روی آن می‌ریزیم و مجدداً برگ‌های خشک‌شده را روی کلاهک می‌گذاریم تا سایه‌بانی برای کلاهک بشوند و نور آفتاب آن را از بین نبرد. 7 تا 10 روز بعد، خاک روی کلاهک را کنار می‌زنیم و شروع به تیغ زدن می‌نماییم. ضخامت برش باید به‌اندازه ضخامت یک برگه کاغذ باشد. سپس مجدداً سایه‌بان را بر روی کلاهک قرار می‌دهیم. 4 روز بعد شیرابه‌ای که از محل برش ترشح‌شده است را برداشت می‌کنیم و مجدداً برش می‌زنیم. این کار چندین بار تکرار می‌شود و فواصل تیغ زدن مجدد بوته‌ها همان 4 روز یک‌بار است.
فصل برداشت آنغوزه 3 تا 4 ماه طول می‌کشد. معمولاً هر هکتار یک کارگر برش زن نیاز دارد و باید روزی 1000 تا بوته تیغ زده شود.
برداشت شیره انغوزه در سن 5 تا 7 سالگی گیاه و قبل از موعد گلدهی و بذرافشانی آن صورت می‌گیرد.
آفت و بیماری آنغوزه
هیچ‌گونه آفت و بیماری درکشت آنغوزه و باریجه مشاهده نشده است و این شاید به خاطر بوی بد و تند این گیاهان باشد.
طریقه مصرف آنغوزه
روش مصرف این گیاه به‌صورت خوراکی، تنتور و بخور برای کمک به درمان احتقان بینی و برونشیت هست. صمغ پودر شده این گیاه روزانه ۰٫۳ تا ۱ گرم در ۳ نوبت و به‌صورت تنتور نیز ۲ تا ۴ لیتر در روز، حب‌های ۰٫۲ گرمی به تعداد ۲ تا ۵ عدد در روز
قسمت مورداستفاده آنغوزه
ریشه، بخش‌های سبز گیاه و بذر
کاربردهای آنغوزه
صمغ استخراج‌شده از ریشه آنغوزه توسط رومی‌ها مصرف می‌شده و امروزه به‌طور وسیع در هند به‌عنوان ادویه و سس غذا مصرف می‌شود.
در صنایع دارویی از صمغ این گیاه به‌عنوان ضد تشنج، قاعده آور و ضد کرم استفاده می‌شود. همچنین برای معالجه بیماری‌های با منشأ عصبی، دستگاه تنفسی، اسپاسم حنجره، آسم، دستگاه هضم و در رفع یبوست افراد مسن کاربرد دارد.
در صنایع غذایی از اسانس صمغ آنغوزه جهت تهیه انواع سس استفاده می‌شود.
در صنایع دام و طیور، از صمغ آنغوزه داروهایی برای دور کردن برخی حشرات بیماری‌زا تهیه می‌شود.
از شیره‌ی آنغوزه به‌عنوان ضد کرم، ضدعفونی‌کننده، ضد تشنج و همچنین در دامپزشکی به‌عنوان دافع انگل‌های دام مورداستفاده قرار می‌گیرد.
عوارض جانبی آنغوزه
آنغوزه در کنار تمام فوایدی که دارد، بعضی مضرات را نیز دارد. در بعضی موارد ممکن است سبب تهوع و استفراغ شود؛ استفاده‌ی بیش‌ازاندازه از این گیاه ممکن است سبب تحریک گلو، تورم لب‌ها، آروغ زدن، گاز معده و اسهال شود. علاوه بر این در افرادی که دارای بیماری اعصاب مرکزی هستند ممکن است اثرات تحریکی ناخواسته ایجاد کند. اگر مبتلابه صرع هستید از این گیاه استفاده نکنید زیرا ممکن است سبب حملات صرع شود. گاهی سبب حساسیت‌های پوستی از قبیل قرمزی، خارش و تحریک پوستی می‌شود، در این حالت باید با پزشک مشورت کنید تا واکنش آلرژیک بدن درمان شود. مقدار زیاد آنغوزه ممکن است سبب سرگیجه و سردرد و کاهش هوشیاری در هنگام کار شود. اگر مبتلابه بیماری فشارخون بالا یا پایین هستید از این گیاه استفاده نکنید.
به‌طورکلی اگر می‌خواهید برای درمان آسیب کبدی، بیماری قلبی یا مشکلات عصبی از این گیاه به مقدار زیاد استفاده کنید، بهتر است پیش از مصرف با متخصص یا پزشک مشورت کنید.
فیلم کاشت آنغوزه
|