گوساله تلیسه چیست؟ | جیره نویسی تلیسه + مقدار خوراک تلیسه

صنعت پرورش گاو شیری به جهت تأمین بیش از 80 درصد شیر موردنیاز مردم و همچنین تولید گوساله‌های نر و ماده یکی از مهم‌ترین صنایع پویا در جهان ازجمله کشور عزیزمان است. ازاین‌رو اهمیت دادن به این موضوع می‌تواند نقش مهمی را در تأمین بخشی از مواد مغذی موردنیاز جامعه و ایجاد اشتغال‌زایی ایفا کند.

در یک گاوداری شیری گله‌ها از گروه‌های مختلفی اعم از گوساله‌های شیرخوار، گوساله‌های نر پرواری، گوساله‌های ماده (تلیسه)، گاوهای خشک، گاوهای آبستن، گاوهای انتظار زایمان، گاوهای شیرده و گاوهای نر تشکیل‌شده است؛ که هرکدام از این گروه‌ها مدیریت پرورش جداگانه‌ای را می‌طلبند؛ و دامدار باید بتواند برای دستیابی به حداکثر بازدهی پرورش این اعمال مدیریتی را که شامل تغذیه، بهداشت، جایگاه و ... است را به‌درستی بر روی هر گروه پیاده‌سازی نماید.

از مهم‌ترین گروه گله، گوساله‌های ماده یا تلیسه‌ها هستند و هدف دامدار این است که این حیوانات بتوانند در سن 13 الی 14 ماهگی جفت‌گیری و در کمتر از 25 ماهگی زایش نمایند. پرورش غیراصولی آن‌ها سبب می‌گردد که تلیسه‌ها زود و یا دیرتر از این زمان زایش کنند و این مسئله برای یک پرورش‌دهنده ممکن است که با خسارات جبران‌ناپذیر اقتصادی همراه باشد. در چنین وضعیتی گاو دار مجبور است برای جلوگیری از بروز این‌گونه مسائل و انجام زایش منظم تلیسه‌ها، به اعمال فاکتورهای مدیریتی علی‌الخصوص فاکتورهای تغذیه‌ای دقت بیشتری نماید. بدین ترتیب دامدار باید با توجه به نوع تولید حیوان در هر مرحله، نیاز غذایی آن را تأمین کند.

گوساله تلیسه چیست؟

تلیسه عبارت است از گوساله‌های ماده‌ای که در سن 13 الی 15 ماهگی به سن بلوغ جنسی و جفت‌گیری می‌رسند و در این سن برای اولین بار آبستن می‌شوند.

در ارتباط با گوساله‌های ماده از اصطلاحات زیر استفاده می‌گردد:
ماده‌های زیر کل: به تلیسه‌هایی که برای جفت‌گیری و یا تلقیح مصنوعی آماده می‌شوند (12 الی 14 ماهگی) تلیسه‌های زیر کل گفته می‌شوند.

ماده‌های پای کل: به تلیسه که اولین علامت فحلی (جفت‌گیری) را از خود بروز می‌دهند و برای تلقیح مورداستفاده قرار می‌گیرند (بیش از 14 ماهگی) تلیسه‌های پای کل گفته می‌شوند.

ماده‌های 15-14 ماهگی تا 24-23 ماهگی: به تلیسه‌های گفته می‌شوند که در سن 14 الی 15 ماهگی باردار می‌شوند و بعد از طی مدت 9 ماه (سن 23 الی 24 ماهگی) زایش می‌کنند.

تغذیه گوساله بعد از شیرگیری:

گوساله‌ها بعد از تولد تا 3 روز اولیه زندگی بایستی با ماک یا همان آغوز تغذیه شوند. تغذیه با این ماده در کاهش تلفات، رشد و وزن از شیرگیری اهمیت بسزایی دارد زیرا آغوز سرشار از مواد مغذی همانند انرژی، پروتئین، املاح معدنی، ویتامین‌ها و ایمنوگلوبولین ها است که از گوساله‌ها در برابر انواع عفونت‌ها محافظت می‌کند؛ و با مصرف این ماده قدرت زنده‌مانی گوساله‌ها دوچندان می‌شود.
گوساله می‌تواند تا 10 درصد وزن بدن از آغوز تغذیه کند به‌عنوان‌مثال یک گوساله 40 کیلویی می‌تواند 4 کیلو آغوز دریافت نماید که بایستی به مقدار سه وعده در روز به آن خورانده شود. البته ذکر این نکته ضروری است که تغذیه بیش‌ازحد گوساله‌ها با آغوز ممکن است که آن‌ها را با چالش‌هایی همانند اسهال روبه‌رو گرداند. بعد از آغوز گوساله را می‌توان با شیر تغذیه نمود و زمانی که گوساله به حداقل دو برابر وزن تولد رسید می‌توان آن را از شیر گرفت.

در طی دوره شیرخوارگی، گوساله‌ها علاوه بر مصرف شیر بایستی با علوفه و کنسانتره تغذیه گردند، تغذیه با کنسانتره سبب توسعه پرزهای شکمبه و مصرف علوفه باعث حجیم شدن شکمبه می‌شود که این دو عامل در رشد نهایی گوساله‌ها بسیار حائز اهمیت است. اگر گوساله‌ها نتوانند به خوراک جامد عادت کنند آن‌ها دچار کم‌تحرکی شکمبه می‌شوند و عوارض گوارشی بسیاری را ممکن است به همراه داشته باشد.
بعدازاین‌که گوساله‌ها از شیر گرفته شدند آن‌ها را با استفاده از جیره دوره رشد تغذیه می‌کنند. این جیره می‌بایست طی مدت 14 روز به‌تدریج جایگزین جیره استار تر (جیره مخصوص دوره شیرخوارگی) گردد. این کنسانتره معمولاً تا وزن 250 کیلوگرم مورداستفاده قرار می‌گیرد. بعد از رسیدن آن‌ها به وزن 250 کیلوگرم، اگر گوساله نر باشد آن‌ها را با جیره دوره پایانی تغذیه می‌نمایند و اگر گوساله ماده باشد جیره مخصوص تلیسه‌ها برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شود. معمولاً گوساله‌های ماده وقتی‌که به وزن 200 کیلوگرم رسیدند جیره آن‌ها را تغییر می‌دهند.

تغذیه گوساله ماده:

با توجه به نقش تغذیه و جیره نویسی بر روی میزان باروری گوساله‌های ماده و توجه به این نکته که بیش از 60 درصد هزینه‌های جاری یک واحد تولیدی را به خود اختصاص می‌دهد؛ فرموله کردن مناسب این فاکتور می‌تواند اثر مستقیمی بر روی کاهش میزان هزینه‌های تولید، افزایش سودآوری و در یک‌کلام ارتقا سطح اقتصادی داشته باشد.
تغذیه اگر به‌درستی تنظیم نشود ممکن است میزان باروری تلیسه‌ها را تحت‌الشعاع خود قرار دهد و با مشکلات و ضعف راندمان تولیدمثلی همراه باشد. تلیسه‌ها طی دوره رشد و باروری خود نیاز به برآورده شدن احتیاجات غذایی مانند تأمین انرژی، پروتئین، مواد معدنی و ویتامینی دارند و اگر این احتیاجات برطرف نگردد باروری این دام‌ها گامی به عقب برمی‌دارد و شاهد کاهش نرخ تولیدمثل آن‌ها خواهیم بود. مثلاً اگر جیره بر اساس نسبت پروتئین و انرژی به‌درستی تنظیم شود سبب می‌شود که تلیسه‌ها بتوانند به‌صورت اصولی رشد کنند. تحقیقات دانشمندان نشان می‌دهد که اگر نسبت پروتئین به انرژی قابل سوخت‌وساز بیشتر در نظر گرفته شود تلیسه‌ها می‌توانند بدون چاق شدن اضافی به رشد خود در دوره آبستنی ادامه دهند.

از طرفی تغذیه بیش‌ازحد تلیسه‌ها ممکن است دام را چاق کند و عوارضی همانند کاهش میزان تولید شیر (بعد از زایمان)، عدم بروز فحلی، کاهش میزان آبستنی و سخت‌زایی را به همراه داشته باشد. بدین ترتیب دامداران بایستی به‌صورت تلیسه‌ها را تغذیه کنند که ضمن برآورده شدن نیازهای تغذیه‌ای از بروز چاق شدن بیش‌ازحد آن‌ها جلوگیری به عمل آید.

بدین ترتیب به‌کارگیری جیره‌ای متعادل بر پایه علوفه و غلات باکیفیت و همچنین استفاده از مواد معدنی ویتامینی بر اساس نیاز دام می‌تواند بر عملکرد تولیدی و باروری هر چه‌بهتر تلیسه‌ها اثر مثبت بگذارد. دراین‌ارتباط بهتر است که دامدار از کارشناسان تغذیه دام و جیره نویسان باتجربه استفاده کند. افراد جیره نویس بایستی به محدودیت‌های مواد مغذی، احتیاجات دام، مواد سمی مرتبط با مواد خوراکی و قیمت خوراک‌ها تسلط کامل داشته باشند تا بتوانند جیره‌ای متعادل و متوازن باقیمتی مناسب تنظیم نمایند.

مقدار خوراک تلیسه:

یک تلیسه در طی روز بایستی به‌اندازه 4 درصد وزن بدن از ماده خشک تغذیه کند. به‌عنوان‌مثال یک تلیسه 250 کیلوگرمی بایستی با 10 کیلوگرم خوراک تغذیه گردد؛ که بخشی از این خوراک توسط علوفه و بخشی هم توسط کنسانتره تعیین می‌گردد. این‌که درصد خوراک به چه صورت باشد بستگی به سن و وزن دام ازنظر چاقی و لاغری و یا حتی کیفیت مواد خوراکی مورداستفاده دارد. مثلاً گاهی اوقات در جیره از علوفه‌های باکیفیت همانند یونجه استفاده می‌گردد که در این صورت نیاز به استفاده از مکمل‌های پروتئینی نیست؛ و درصورتی‌که کیفیت علوفه پایین باشد می‌بایست مقدار کنسانتره در جیره بیشتر منظور گردد.
یکی از مهم‌ترین معیارها برای تعیین میزان خوراک موردنیاز تلیسه‌ها بررسی وضعیت نمره بدنی آن‌ها است. بررسی وضعیت بدنی گاوها ازنظر وضعیت چاقی و لاغری می‌تواند معیار مناسبی برای عملکرد نحوه تغذیه دام‌ها و همچنین راهنمایی برای برنامه‌ریزی تغذیه‌ای در مراحل مختلف تولید باشد.

تلیسه‌های آبستن باید در هنگام زایمان از وضعیت بدنی مناسبی برخوردار باشند. اگر دام لاغر است و نمره بدنی پایینی دارد می‌بایست با جیره‌ای مناسب تغذیه گردد تا افزایش وزن یابد در غیر این صورت ممکن است که با کاهش درصد گوساله گیری مواجه شود.
از طرفی اگر تلیسه اضافه‌وزن دارد و نمره بدنی آن بالا است بایستی از تغذیه سنگین آن‌ها (تغذیه‌ای که سبب چاق شدن بیشتر می‌شود) جلوگیری گردد. اگر این شرایط (عدم تغذیه سنگین) بر روی آن‌ها اعمال نگردد علاوه برافزایش هزینه‌های خوراک ممکن است که دام در هنگام زایمان به عوارضی همانند سخت‌زایی دچار شود که احتمال تلف شدن گوساله را دوچندان می‌کند.

کلام پایانی:

به دلیل حساسیت بالای پرورش تلیسه‌ها تغذیه بر مرحله رشد و میزان باروری آن‌ها اثر مستقیم می‌گذارد بنابراین توجه به این امر از اصول مدیریت پرورش این نوع از دام‌ها به‌حساب می‌آید. ازآنجایی‌که رشد تلیسه کامل نگردیده در مقایسه با گاوهای بالغ به میزان انرژی، پروتئین، مواد معدنی و ویتامینی بیشتری نیاز دارند؛ اما درهرحال میزان نیاز آن‌ها به ریزمغذی‌ها بر اساس سن، وزن و شرایط آب و هوایی تعیین می‌گردد که این امر می‌بایست تحت نظر متخصصان تغذیه دام و جیره نویسان به‌درستی اعمال گردد.