توسط سمیه ملکی
5-25-2022 6:10:51 PM
طرح توجیهی پرورش دام سبک | پرورش دام سبک صنعتی
نیاز روزافزون جمعیت به مواد پروتئینی از یک‌سو و اشتغال افراد جویای کار از سوی دیگر عاملی شده تا پرورش دام‌های سبکی همچون گوسفند و بز بیش‌ازپیش موردتوجه قرار گیرد. همان‌طور که می‌دانید پرورش گوسفند و بز در کشور ما از قدمت دیرینه‌ای برخوردار است و دلیل آن را هم می‌توان در وضعیت خاص جغرافیایی، اکولوژیکی و وجود مراتع جستجو نمود. اما امروزه بنا به دلایلی همچون کمبود مراتع ناشی از چرای بی‌رویه دام‌ها و خشک‌سالی‌های پی‌درپی سبب شده که پرورش این نوع از دام‌های سبک، قدری سخت باشد و شاید هم در سال‌های آتی عملاً پرورش به روش چرا در مرتع غیرممکن.
 ازاین‌رو دولت بایستی سیاست و راهکارهایی را اتخاذ نماید که در کنار کمترین فشار به مرتع و تخریب آن‌ها، بتواند بیشترین میزان بهره‌وری و تولید را داشته باشد همانند آنچه که در بسیاری از کشورهای پیشرفته صورت می‌گیرد. یکی از این راهکارها پرورش دام سبک به شیوه نوین و اصولی است. اگر دام‌ها به شیوه صنعتی پرورش داده شوند ضمن این‌که می‌توان به تولید بالایی از گوشت قرمز، تولید بره و بزغاله و سایر فراورده‌ها دست‌یافت و همچنین زمینه اشتغال افراد زیادی را فراهم نمود، می‌توان از مراتع، این میراث عظیم خدادادی نیز مراقبت کرد.
وجود طرح‌های دامپروری با روش‌های علمی و به شیوه صنعتی و یا نیمه‌صنعتی سبب افزایش بهره‌وری هر چه‌بهتر می‌گردد و علاوه بر تأمین نیاز کشور به مواد پروتئینی، می‌تواند سبب افزایش راندمان تولید و همچنین ایجاد اشتغال پایدار نیز شود. در همین ارتباط به نگارش طرح پرورش دام سبک پرداخته‌ایم امید می‌رود که اطلاعات آن بتواند مسیر دستیابی کارآفرینان و دامداران عزیز به کسب درآمد ایده آل را هموارتر سازد.
مزایای اجرای طرح پرورش دام سبک
• دستیابی به گوشت قرمز بیشتر و رفع نیازهای پروتئینی جامعه
• عدم وابستگی کشور به واردات گوشت و جلوگیری از خروج ارز
• افزایش راندمان تولید بره و بزغاله
• دستیابی به محصولات جانبی همانند تولید فراورده‌های لبنی، پشم، پوست و ...
• اشتغال‌زایی
• ارتقاء سطح اقتصادی کشور
• و سایر موارد
انواع روش‌های پرورش دام سبک
برای پرورش دام‌های سبکی همچون گوسفند و بز دامداران و کارآفرینان عزیز می‌توانند به دو صورت اقدام به پرورش نماید:
1 –پرورش به شیوه پرواربندی
2- پرورش به‌صورت داشتی
اهدافی که در این دو روش به کار گرفته می‌شود دارای تفاوت‌هایی هستند که به شرح آن‌ها از زوایای مختلف می‌پردازیم.
الف- پرورش به شیوه پرواربندی:
در این روش هدف از پرورش دام پروار کردن به‌منظور دستیابی به حداکثر گوشت تولیدی است؛ یعنی این‌که با استفاده از جیره‌ای تنظیم‌شده، رعایت اصول پرورشی و همچنین رعایت نکات بهداشتی می‌توان طی کوتاه‌ترین زمان ممکن دام را چاق کرد. این روش یکی از بهترین روش‌ها جهت بالا بردن راندمان تولید مواد غذایی در کشور است ازاین‌رو لازم است که به این روش توجه خاصی مبذول نمود. و اگر دولت بتواند سرمایه‌گذاری بیشتری بر روی نصب و راه‌اندازی این نوع از واحدها با در اختیار گذاشتن تسهیلات مالی به عمل آورد یقیناً می‌توان این واحدها را به‌عنوان کانون تولید گوشت قرمز در کشور تلقی نمود. گرچه در کشور ما برخلاف بسیاری از کشورهای پیشرفته، پرورش بره و یا بزغاله پرواری بیشتر به شیوه نیمه‌صنعتی و یا سنتی است اما بااین‌حال سعی بر این است که بتوان از توان دام در جهت تولید گوشت، حداکثر بهره را برد.
اما برای دستیابی به حداکثر گوشت تولیدی و پشت سر گذراندن یک دوره پرواربندی موفق لازم است که نکاتی را به شرح زیر رعایت گردد:
1- سن دام: بهترین روش برای پرواربندی استفاده از بره و بزغاله‌های نر است. این دام‌ها پس از این‌که از شیر گرفته شدند یعنی تقریباً در سن 3 ماهگی می‌توان آن‌ها را به‌منظور امر پرواربندی پرورش داد. گرچه می‌توان از میش‌های پیر و میش‌هایی که آبستن نمی‌شوند (میش قصر) که نگهداری آن‌ها در گله برای دامدار صرفه اقتصادی ندارد برای پروار، پرورش داد اما این نوع از دام‌ها در مقایسه با دام‌های جوان دارای رشد بسیار پایین‌تری هستند و بایستی هزینه بیشتری را بابت نگهداری آن‌ها پرداخت.
2- وزن دام: تا زمانی که دام به وزن بلوغ نرسیده است بیشترین رشد آن به‌صورت ذخیره عضله و گوشت است یعنی وزن بین 20 تا 30 کیلوگرم. با رسیدن به سن بلوغ، رشد دام آرام‌آرام به سمت ذخیره چربی می‌رود و این امر برای یک دامدار اصلاً خوشایند نخواهد بود زیرا انرژی که صرف تولید یک کیلو چربی می‌شود تقریباً دو برابر تولید یک کیلوگرم گوشت است و این یعنی مصرف خوراک بیشتر. از طرفی یک کیلوگرم چربی در مقایسه با گوشت دارای وزن سبک‌تری است و این به معنای افت و کسر لاشه است. همچنین بره و یا بزغاله ماده به دلیل ذخیره چربی بیشتر در مقایسه با جنس نر برای امر پرواربندی خیلی مورداستفاده قرار نمی‌گیرد.
نژاد دام: برای این‌که پرواربندی برای دامدار توجه اقتصادی داشته باشد، بایستی در طول دوره پروار بتوان از پرورش بره و یا بزغاله به حداکثر گوشت تولیدی دست‌یافت. یعنی این‌که بره‌ای برای پروار انتخاب شود که بتواند در طول مدتی کوتاه و با کمترین مصرف خوراک به حداکثر میزان گوشت دست یابد که برای نیل به این هدف لازم است از دام‌هایی استفاده شود که از استعداد تولید بالایی برخوردار باشند و بتوانند در مدت کوتاهی به حداکثر وزن گیری دست یابند و به‌طورکلی از ضریب تبدیل قابل قبولی برخوردار باشند. در این‌چنین شرایطی نگهداری دام بسیار باصرفه است چراکه با مصرف کمترین خوراک می‌تواند تولید گوشت خوبی داشته باشد.
ب- پرورش به شیوه داشتی:
این روش از دیرباز در کشور ما رواج داشته و هم‌اکنون نیز از محبوبیت گسترده‌ای در بین دامداران برخوردار است. در این شیوه پرورش هدف تک‌بعدی نیست بلکه می‌توان چندین هدف را نیز به‌طور هم‌زمان دنبال نمود. یعنی این‌که هدف اصلی از پرورش دام به‌صورت داشتی، دستیابی به تولید بره است اما در کنار آن می‌توان به مواردی همچون تولید گوشت قرمز ( دام‌هایی که به‌نوعی دیگر توان زادآوری ندارد با پروار آن‌ها می‌توان به گوشت قرمز دست‌یافت)، تولید فراورده‌های لبنی، تولید پشم، پوست و ... دست‌یافت.
نژاد دام داشتی: اما ازآنجایی‌که تمام سود حاصل از پرورش میش و یا بز داشتی در تولید بره و بزغاله است لازمه دستیابی به آن، انتخاب نژادهایست که از توان تولیدمثلی بالایی برخوردار باشند. امروزه به دلیل گران شدن خوراک و سایز هزینه‌های نگهداری عملاً پرورش میش و یا بزی که در هر زایمان فقط می‌تواند یک بزغاله و بره زایش نماید غیرممکن است و می‌تواند موجب ورشکستگی دامدار گردد. اما اگر از نژادهای چند قلو زا استفاده شود یقیناً سود حاصله نیز چند برابر خواهد بود زیرا در برابر همان مقدار خوراکی که یک دام تک قلو زا مصرف می‌کند این قبیل از دام‌ها (چند قلو زا) نیز به همان اندازه خوراک مصرف می‌کنند. درواقع هزینه پرورش و نگهداری از آن‌ها یکسان است اما با این تفاوت که تعداد بره‌های به‌دست‌آمده بیشتر از تک قلو زا است و اگر بخواهیم یک حساب سرانگشتی داشته باشیم کاملاً متوجه می‌شویم که نگهداری و پرورش میش و بزهای چند قلو زا بسیار مقرون‌به‌صرفه تر هستند.
خوراک دام داشتی: اما در ارتباط با پرورش میش و یا بز داشتی نکته‌ای که حائز اهمیت است و دامداران برای این‌که بتوانند در این زمینه موفق عمل نمایند و به سود دلخواه خود دست یابند، بحث خوراک این دام‌ها است. همان‌طور که می‌دانید خوراکی که برای میش و بز ماده در نظر گرفته می‌شود از چندین مرحله تشکیل‌شده است که در هر مرحله ازنظر کیفیت و کمیت با توجه به احتیاجات بدن دارای تفاوت‌هایی است.
این مراحل عبارت‌اند از:
1- دوره شیرواری: جیره‌ای که برای این دوره در نظر گرفته می‌شود ازنظر انرژی و سایر ریزمغذی‌ها بالاتر است چون بخشی از آن صرف تولید شیر برای بره و بزغاله می‌گردد ازاین‌رو باید در حدی باشد که بتواند احتیاجات غذایی دام و بره را تأمین نماید.
2- دوره آبستنی: این دوره خود به دو مرحله تقسیم می‌شود: ابتدای آبستنی و اواخر آبستنی. جیره‌ای که برای ابتدای آبستنی در نظر گرفته می‌شود همانند جیره دوره نگهداری است چراکه پرانرژی بودن جیره در این زمان ممکن است که با سقط‌جنین همراه گردد. اما جیره اواخر آبستنی باید ازنظر ریزمغذی‌هایی همانند انرژی، پروتئین و ... در سطح بالاتری از اوایل آبستنی برخوردار باشد تا جنین بتواند به رشد خود ادامه دهد. تقریباً این جیره همانند دوره شیرواری است.
3- دوره خشک (نگهداری): این دوره میش و بز ماده هیچ نوع تولیدی ندارد نه ازنظر تولید شیر و نه ازنظر بره، ازاین‌رو جیره‌ای که به دام داده می‌شود در حد نگهداری است و یکی از ارزان‌ترین جیره‌ها محسوب می‌گردد.
4- دوره جفت‌گیری: این دوره یکی از دوره‌های مهم در پرورش دام به‌حساب می‌آید و مدیریت و تغذیه صحیح در این دوره می‌تواند نرخ بره زایی را تا درصد بالایی افزایش دهد. در این دوره بایستی سعی شود از جیره‌ای پرانرژی استفاده گردد تا شوک غذایی ایجادشده سبب تحریک فرایند تخمک‌گذاری و درنتیجه افزایش باروری و نرخ بره زایی شود. جیره این دوره به دلیل پرانرژی بودن، در مقایسه با سایر دوره گران‌قیمت‌تر است.
|