توسط سمیه ملکی
8-8-2023 1:24:12 PM
صفر تا صد پرورش ماهی خاویاری | طرح توجیهی پرورش ماهی خاویاری pdf
صفرتا صد پرورش ماهی خاویاری:
آوازه شهرت ماهیان خاویاری نه به جهت تولید گوشت بلکه ازنقطه‌نظر ماده‌ای اختصاصی بنام خاویار می‌باشد. خاویار درواقع تخمک گونه‌ای از ماهیان خاص بنام
تاس ماهیان است. این ماده از جهت غذایی، دارای ارزشی فوق‌العاده بالایی می‌باشد به همین دلیل از آن تحت عنوان مروارید سیاه یاد می‌کنند. این ماده ارزشمند با طعم و خواص ویژه خود در سرتاسر جهان توانسته طرفداران زیادی را به سمت‌وسوی خود بکشاند. همچنین غذایی که از آن طبخ می‌گردد در اکثر رستوران‌ها باقیمت گزافی به فروش می‌رسد.
در همین راستا قصد داریم از طریق این وب‌سایت، پستی را مبنی بر صفرتا صد پرورش ماهی خاویاری منتشر کنیم امید است که اطلاعات آن برای دوستان گرامی اثربخش باشد. پس به شما پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این پست با ما باشید:
کلیاتی درباره آشنایی با ماهی خاویار:
• ماهی خاویار بانام علمی Acipenseridae متعلق به رده پرتوبالگان، راسته تاس ماهی سانان و خانواده تاس ماهیان است.
• ماهیان خاویار با قدمت بیش از 250 میلیون سال یکی از باارزش‌ترین گونه‌های ماهی ساکن آب شیرین هستند که بیش از 90 درصد آن‌ها در دریای خزر زیست می‌کنند. همچنین این ماهیان در حوزه دریای سیاه و اورال هم یافت می‌شوند.
• ازنظر ظاهری خانواده تاس ماهی دارای دم‌باریک، دهانی عرضی و متحرک، یک پوزه، دو جفت سبیلک، بدنی کشیده و دراز می‌باشد. ماهی بالغ‌بر روی فک خود دندان ندارد اما نوزاد آن دارای دندان است. همچنین در امتداد طول بدن آن‌ها برجستگی‌های محکمی بنام مهره‌های استخوانی وجود دارد.
• گونه‌های ماهی خاویار غالباً در لب‌شور دریا زندگی می‌کنند و در فصل تولیدمثل برای فرایند تخم‌ریزی به سمت آب شیرین به حرکت درمی‌آیند.
• ماهی خاویاری فاقد پوشش فلس است فقط در قسمت نواحی دم‌داری پولک لوزی شکل می‌باشد.
تولیدمثل ماهی خاویاری:
ماهی خاویاری از دسته ماهیان تخم‌گذار است که به‌صورت تصادفی بین تخمک و اسپرم شناور در آب لقاح صورت می‌گیرد. و روند تکاملی آن‌ها بعد از لقاح تخم شامل مراحل تولید لارو، تولید بچه ماهی و درنهایت ماهی بالغ است. معمولاً اکثر ماهیان خاویاری برای تخم‌ریزی در فصل بهار به سمت آب شیرین رودخانه‌ها مهاجرت می‌کنند. و بعد از گذراندن مرحله لاروی، بچه ماهی حدود 6 ماه در آب رودخانه می‌ماند و بعدازآن روانه آب دریا می‌شوند و ادامه بلوغ را در آنجا می‌گذرانند. در این آبزی جنس نر زودتر از ماده به بلوغ می‌رسد.
مهم‌ترین گونه‌های ماهی خاویاری:
تاکنون بیش از 27 گونه از این خانواده شناسایی‌شده است که هرکدام از آن‌ها دارای زیرگونه‌هایی می‌باشند. اما مهم‌ترین گونه‌های ماهی خاویاری عبارت‌اند از :
1- فیل‌ماهی (بلوگا): یکی از باارزش‌ترین ماهیان خاویاری ازنقطه‌نظر کیفیت خاویار است. و به دلیل قابلیت پرورش در آب چاه و رودخانه، تحمل محدوده دمایی بالا و رشد بیشتر، در اغلب مراکز پرورشی کشور ازآن‌جهت ماهی مولد استفاده می‌کنند. این‌گونه از ماهی خاویاری به‌وفور در دریای خزر، سیاه و آزوف یافت می‌شود. از مهم‌ترین عیوب پرورش فیل‌ماهی دیر به سن بلوغ رسیدن و دوره پرورش طولانی‌تر است که پرورش آن را با محدودیت‌هایی روبه‌رو می‌کند. سن بلوغ در جنس نر و ماده به ترتیب 14 و 17 سالگی است.
2- قره برون (تاس ماهی ایرانی): این‌گونه هم یکی از گونه‌های باارزش خاویاری است که اغلب در نواحی جنوبی دریای خزر یافت می‌شود و تولید خاویار آن بعد از فیل‌ماهی در درجه دوم اهمیت قرار دارد. و به دلیل بلوغ زودرس و رشد سریع، حدود یک‌سوم از کل گله مولد پرورشی را تشکیل می‌دهد. سن بلوغ جنس نر 8 و ماده 12 سالگی است. و از ماهی بالغ حدود 2 کیلوگرم می‌توان خاویار استحصال نمود.
3- ازون برون (دراکول): محل زیست این ماهی دریای خزر، سیاه و آزوف است. یکی از زودرس‌ترین گونه‌های ماهی خاویار با بلوغ 6 سالگی است. به همین دلیل اکثر پرورش‌دهندگان تمایل زیادی به استفاده از این ماهی برای تشکیل گله‌های مولد خوددارند. به‌طور میانگین از این ماهی می‌توان حدود 5/1 کیلوگرم خاویار برداشت نمود. به دلیل بالا بودن میزان پروتئین گوشت و خاویار این ماهی جزء گونه‌های ارزشمند استخرهای پرورشی به‌حساب می‌آیند.
4- شیب: این ماهی که در دریای خزر، سیاه و اورال زیست می‌کند دارای بلوغ جنسی 9 تا 12 سالگی است. و تقریباً از این ماهی می‌توان 2/2 کیلوگرم خاویار به دست آورد.
5- چالباش (تاس ماهی روسی): پراکنش این ماهی در حوزه دریای سیاه، آزوف و خزر است. نرها در سن 9 تا 12 و ماده‌ها در سن 8 تا 12 سالگی به سن بلوغ می‌رسند.
گونه‌های مذکور از بهترین نژادهای پرورشی جهت تولید خاویار و گوشت هستند که همه این‌ها در حوزه دریای خزر یافت می‌شوند. اما گونه‌های دیگری همانند تاس ماهی سیبری، استرلیاد و دورگه بستر (حاصل تلاقی فیل‌ماهی و استرلیاد) وجود دارند که برای تولید گوشت و خاویار پرورش داده می‌شوند.
اهداف تولیدی و اقتصادی پرورش ماهی خاویار:
1- تولید خاویار: ارزشمندترین فرآورده تولیدی پرورش ماهیان خاویاری می‌باشد. خاویار درواقع تخمک‌های بارور نشده خانواده تاس ماهیان است و حدود 7 تا 12 سال طول می‌کشد که آن را استحصال نمود. علت معروف بودن خاویار به دلیل خواص گران‌بهای آن است که این خواص شامل وجود اسید چرب بالای امگا 3، پروتئین، آهن، سلنیوم، کلسیم، ید، فسفر، انواع ویتامین‌های گروه B ( ریبوفلاوین، نیاسین، پیرودوکسین و اسیدفولیک)، ویتامین A، E، D و... می‌باشد. و در درمان طیف گسترده‌ای از امراض ازجمله بیماری‌های قلبی عروقی، التهاب مفاصل، آلزایمر، کم‌خونی، تقویت سیستم ایمنی بدن، افسردگی و بیماری‌های عصبی به کار می‌رود. به دلیل همین خواص ارزشمند، خاویار به مروارید سیاه معروف گردیده است.
2- تولید گوشت: گوشت ماهی خاویار گرچه ازنظر پرورشی بعد از خاویار در درجه دوم اهمیت قرار دارد اما ازنظر غذایی به دلیل داشتن میزان پروتئین و ویتامین A بالا و کلسترول پایین باارزش‌تر از گوشت ماهیانی همانند سالمون و تیلاپیا است. و درواقع چنین می‌توان گفت که انتخاب آن به‌عنوان یک خوراک سالم جهت کاهش وزن بهترین گزینه است.
3- تولید چرم: از پوست به‌دست‌آمده از ماهی خاویار در صنایع چرم‌سازی جهت تولید کفش، کیف و....استفاده می‌شود. چرم حاصل از پوست ماهی در عین ظرافت از دوام بالایی برخوردار است.
4- سایر فراورده‌های جانبی: همچنین از غضروف‌های به‌دست‌آمده از این آبزی برای مصارفی همانند داروهای پزشکی و چسب سازی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
مهم‌ترین مراکز پرورش ماهی خاویار در داخل و خارج از کشور:
در عصر حاضر ایران مهم‌ترین مرکز تولید خاویار در جهان است که در این سال‌ها کشورهایی همانند چین، فرانسه و آمریکا توانسته‌اند تا حدودی نبض بازار مصرف جهانی را در دست بگیرند و به رقبای جدی برای ایران تبدیل شوند.
در داخل کشور هم گرچه ماهی خاویار به‌طور اختصاصی در شهرهای شمالی پرورش داده می‌شود اما در سایر استان‌های کشور همانند استان قم، فارس، مرکزی، کرمانشاه، قزوین و آذربایجان غربی نیز این آبزی گران‌بها پرورش داده می‌شود.
چگونگی پرورش ماهی خاویاری:
1- استخر پرورش ماهی خاویار: ماهی خاویار را می‌توان در سیستم‌های متراکم، نیمه متراکم، گسترده و مداربسته پرورش داد. که می‌توان برای این کار از استخر خاکی، بتونی و فایبرگلاس بهره برد. تمام روش‌های فوق (متراکم، نیمه متراکم، گسترده و مداربسته) را می‌توان در استخرهای بتونی و یا فایبرگلاس پیاده نمود. اما در استخرهای خاکی به دلیل گستردگی و فضای بیشتر می‌توان روش‌های گسترده و نیمه متراکم را اجرا کرد.
ابعاد استخر پرورشی ماهی خاویاری بر اساس نوع سیستمی که در آن به کار گرفته می‌شود متفاوت است. به‌عنوان‌مثال ابعاد استخر به شیوه متراکم (15 کیلوگرم در هر مترمربع) در مقایسه با نیمه متراکم و گسترده بسیار کمتر است. در یک استخر بزرگ به ابعاد 10در 10 و با یک استخر کوچک با ابعاد 3 در 3 می‌توان یک‌تن ماهی خاویار برداشت نمود.
امروزه برای پرورش ماهیان خاویاری بیشتر از استخرهای فایبرگلاس استفاده می‌کنند. و به دلیل اندازه‌های مختلف این حوضچه، حتی می‌توان پرورش ماهی خاویار در منزل را نیز اجرا نمود. از مهم‌ترین مزایای این حوضچه‌ها می‌توان به سطوح صاف که مانع از خراشیدگی ماهی می‌شود و همچنین محدود بودن سطح آن‌ها و درنتیجه مدیریت آسان‌تر اشاره نمود.
بعد از انتخاب استخر و نوع بستر مورداستفاده با توجه به تراکم استخری بایستی اقدام به آبگیری آن نمود. برای آبگیری می‌توان از منابع آب چشمه، چاه، قنات، رودخانه و دریا بهره برد.
2- استفاده از بچه ماهی برای پرورش:
برای این کار می‌توان به دور روش اقدام نمود:
1- پرورش لارو: در این روش می‌توان بعد از هچ شدن تخم‌ها لارو را تا رسیدن به مرحله بچه ماهی نو رس نگهداری نمود. که برای این مرحله می‌توان از حوضچه‌های فایبرگلاس با ابعاد 5/0×7/1×7/1 با ظرفیت 12000 قطعه استفاده نمود. سپس بعد از رسیدن بچه ماهی نو رس به بچه ماهی 3 گرمی می‌توان آن‌ها را به حوضچه‌های دیگر منتقل کرد.
2- خرید بچه ماهی: یا می‌توان برای پرورش، مستقیماً بچه ماهی که دارای وزن 3 گرم هستند را از مراکز پرورشی خریداری نمود. معمولاً قیمت بچه ماهی خاویار بر اساس خاویار و گوشت گونه آن تعیین می‌شود. به‌عنوان‌مثال بچه ماهی گونه فیل‌ماهی به دلیل کیفیت بالای خاویار و گوشت آن در بازار به مبلغ بیشتری به فروش می‌رسد.
3- فراهم نمودن شرایط لازم برای پرورش ماهی خاویار در استخر:
• بهترین دما برای پرورش اکثر ماهیان خاویاری دمای 19 الی 25 درجه سانتی‌گراد‌است که بالا و یا پایین شدن دما تأثیر بسزایی در رشد این آبزی دارد به‌عنوان‌مثال در دمای کمتر از 6 و یا بیشتر از 30 درجه سانتی‌گراد مرحله تغذیه متوقف می‌شود و درواقع رشد این‌گونه از ماهیان هم متوقف می‌گردد.
• در حوضچه‌هایی که جریان آب و اکسيژن زیاد است می‌توان از آب گرم استفاده نمود ولی باید سعی نمود که دمای آب از 35 درجه سانتی‌گراد بالا نرود.
• در استخرهای خاکی بایستی هر 4 و 5 روز آب داخل حوضچه تعویض گردد و دما در آن نباید بیشتر از 28 درجه سانتی‌گراد شود.
• میزان شوری آب پرورش ماهیان خاویاری 10 گرم در هر لیتر است. اگرچه آن‌ها قادرند میزان بالاتری از این مقدار را هم تحمل کنند.
• بهترین میزان اسیدیته آب، خنثی و تا حدودی بازی است که به‌طورمعمول بین 7 تا 5/8 در نظر گرفته می‌شود.
• میزان اکسيژن آب حداقل 6 میلی‌گرم و میزان گازکربنیک حداکثر 5 میلی‌گرم در لیتر است.
• برای ضدعفونی استخر می‌توان در هر هکتار 2 تن آهک به کاربرد.
• میزان رویش گیاه در کف استخر نباید زیاد باشد و سالانه باید گیاهان اضافی را از کف استخر برداشت نمود.
• به دلیل تجمع بچه ماهی‌ها در کف استخر نباید استخر را زیاد آبگیری نمود.
• و...
تغذیه ماهی خاویاری:
تمام گونه‌های تاس ماهیان گوشت‌خوار هستند. و آن‌ها قادرند که از انواع زئوپلانکتون ها، موجودات کف زی، نرم‌تنان، سخت‌پوستان و انواع ماهی تغذیه کنند. خوراکی که در جیره غذایی ماهیان پرورشی خاویاری استفاده می‌گردد باید تأمین‌کننده پروتئین و انرژی در تمام مراحل زندگی آن‌ها باشد.
در تکثیر مصنوعی این آبزی از اقلام خوراکی همانند پودر ماهی، پودر خون، پودر گوشت، آرد گندم، آرد ذرت، مخمر، انواع ویتامین، چربی و... در جیره غذایی آن‌ها به‌کاربرده می‌شود که به‌صورت پلت شده از کارخانه‌های خوراک آبزیان می‌توان تهیه نمود.
توجیه اقتصادی پرورش ماهی خاویاری:
گرچه برای دستیابی به خاویار و گوشت، پرورش ماهی خاویاری امری زمان‌بر ( بین 7 تا 12سال و یا حتی بیشتر) و بسیار پرهزینه است و خواستار سرمایه‌گذاری کلان در این بخش می‌باشد اما بااین‌حال به دلیل بازار مصرف بسیار خوب و گران‌قیمت بودن فراورده‌های باارزش آن، سبب گردیده که پرورش این آبزی از هر نظر با توجیه اقتصادی قابل قبولی مواجه گردد. همین دلایل گفته‌شده خود مزید انگیزشی کافی برای پرورش این صنعت است که علاوه بر اشتغال‌زایی پایدار می‌توان با صادر نمودن گوشت و خاویار ارزآوری و بهره‌وری بسیار مناسبی را برای کشور به ارمغان آورد.
|