توسط سمیه ملکی
4-17-2023 12:01:54 PM
پرورش بزهای شیری سانن و آلپاین
9 هزار سال قبل از میلاد مسیح ، انسان ها بز را به‌منظور تأمین گوشت، شیر، کرک و پوست پرورش داده‌اند. و به‌عنوان قدیمی‌ترین نشخوارکننده‌ی اهلی‌شده شناخته می‌شود. که بر اساس شواهد تاریخی منشأ و مبدأ اصلی این اهلی شدن ایران است.
از مهم‌ترین تولیدات بز، تولید شیر و گوشت است. به‌جرئت می‌توان گفت تولید شیر به‌عنوان اولویت اول پرورش‌دهندگان بز است. به‌طوری‌که مصرف شیر بز به دلیل طعم و ذائقه‌ی خاص آن و همچنین بالا بودن میزان قند، چربی و پروتئین در مقایسه با شیر گاو افزایش‌یافته است. شیر بز در قالب تولیداتی همچون کره، پنیر، روغن و سایر محصولات لبنی به بازار عرضه می‌شود و بخشی از نیازهای لبنی کشور را تأمین کند.
امروزه در اغلب نقاط جهان از علم اصلاح نژاد به‌منظور بهبود ظرفیت تولید شیر استفاده می‌گردد. به‌گونه‌ای که 4 بز اصلاح‌شده قادرند به‌اندازه یک گاو شیری، البته با میزان خوراک کمتر شیر تولید کنند.
بنابراین با انتخاب نژادهای برتر می‌توان انتظار راندمان تولید شیر بالا با کمترین مصرف خوراک را داشت.
در همین راستا پست امروز خود را اختصاص می‌دهیم به دو نژاد برتر بز شیری در جهان، یعنی بز شیری سانن و آلپاین. سانن و آلپاین معروف‌ترین نژادهای برتر بز شیری در دنیا هستند.
که به دلیل برتری خاصی که ازنظر بهره‌دهی بالای تولید شیردارند توانسته‌اند توجه علاقه‌مندان بسیاری را در سراسر جهان به خود جلب کنند.
و روزبه‌روز به تعداد پرورش‌دهندگان این دو نژاد افزوده می‌شود. بدین‌جهت دامداران بسیاری تمایل به پرورش این دو نژاد و جایگزین کردن آن‌ها با نژادهای بومی خوددارند. بنابراین می‌توان از این نژادهای پر تولید جهت تأمین شیر تولیدشده به‌طور وسیع و اشتغال‌زایی کارآمد بهره برد.
در این مقاله سعی شده با ارائه طرح پرورش بز شیری سانن و آلپاین، با ظرفیت تولیدی و ویژگی‌های برتر این دو نژاد بیشتر آشنا شویم. پس تا پایان این پست با ما باشید:
1- معرفی نژاد بز شیری سانن:
• خاستگاه: کشور سوئیس.
• اندازه بدن: متوسط و درشت جثه.
• شکل ظاهری بدن: رنگ بدن این نژاد سفید و خاکستری روشن با لکه‌های زرد بر روی گوش و پستان.
• وزن نرهای بالغ: 75 کیلوگرم.
• وزن ماده‌های بالغ: 60 کیلوگرم.
• بلندی قد نرها:80 سانتی‌متر.
• بلندی قد ماده‌ها: 75 سانتی‌متر.
• طول دوره آبستنی:150 روز
• هدف پرورش: جهت تولید شیر.
• درصد دوقلو زایی: بالا
پراکنش جمعیت بز شیری سانن:
خاستگاه اصلی این نژاد روستای سانن واقع در غرب کشور سوئیس بوده و از این نقطه به سراسر جهان گسترش‌یافته‌اند. به‌گونه‌ای که امروزه این بز بیشترین پراکندگی را در جهان دارد. این نژاد در سال 1343 وارد ایران شد و اکنون این بز توانسته در حوزه پرورش دام‌های سبک طرفداران زیادی را به سمت‌وسوی خود بکشاند.
ویژگی‌های ظاهری بز شیری سانن:
بدن بز سانن پوشیده از موهای کوتاه به رنگ سفید تا خاکستری روشن است که در برخی از نژادهای این بز لکه‌های زرد در نواحی پوست پستان و گوش دیده می‌شود. نرها دارای شاخ و ریش‌بلند هستند ولی ماده‌ها فاقد ریش و شاخ هستند یا ریش و شاخ در آن‌ها بسیار کوتاه است.
ویژگی‌های منحصربه‌فرد بز شیری سانن:
 به‌طور یقین بزهای سانن به دلیل تولید شیر بالا به‌عنوان برترین نژاد بز شیری در دنیا شناخته‌شده‌اند. این نژاد در طول دوره شیردهی که 290 تا 305 روزبه طول می‌انجامد 1200 لیتر شیر تولید می‌کند.
بالا بودن ترکیبات چربی و پروتئین شیر بز سانن: درصد چربی و پروتئین شیر بز سانن به ترتیب 6/3 و 2/3 است.
درصد دوقلو زایی بالا: درصد دوقلو زایی این نژاد در هر زایش 45 تا 80 درصد است. در برخی از نژادها سه و چهارقلو زایی هم مشاهده گردیده است.
مقاوم بودن در شرایط سخت محیطی.
بالا بودن راندمان تولید شیر: یعنی در برابر کمترین مصرف خوراک بیشترین تولید شیر را دارد.
• و...
2- معرفی نژاد بز شیری آلپاین:
خاستگاه: کشور سوئیس و فرانسه.
اندازه بدن: متوسط و درشت جثه.
شکل ظاهری بدن: رنگ بدن این نژاد قهوه‌ای و خاکستری تیره.
وزن نرهای بالغ: 78 کیلوگرم.
وزن ماده‌های بالغ: 63 کیلوگرم.
بلندی قد نرها: 85 سانتی‌متر.
بلندی قد ماده‌ها: 75 سانتی‌متر.
طول دوره آبستنی: 150 روز.
هدف پرورش: جهت تولید شیر.
پراکنش جمعیت بز شیری آلپاین:
خاستگاه اصلی این نژاد کوه‌های آلپ واقع در کشور سوئیس و فرانسه است اما بسیاری از کشورها ازجمله انگلیس و آمریکا علاوه بر دو کشور مذکور اقدام به نگهداری و تثبیت بز آلپاین نموده‌اند. این نژاد در سال‌های اخیر وارد ایران شده ولی هنوز توسعه چندانی نیافته است.
ویژگی‌های ظاهری بز شیری آلپاین:
رنگ موی بدن آلپاین قهوه‌ای تا خاکستری تیره است. بدن این نژاد در قسمت ستون فقرات پوشیده از دسته موی بلند سیاه است. نرها در این نژاد دارای ریش‌بلند و شاخ هستند.
ویژگی‌های منحصربه‌فرد بز شیری آلپاین:
تولید شیر بالا: طول دوره شیردهی در این نژاد 290 تا 305 روز است که هر رأس بز آلپاین در طول دوره قادر است 850 لیتر شیر تولید کند.
بالا بودن ترکیبات شیر: با میزان چربی 8/3 و پروتئین 4/3 درصد.
مقاومت در برابر شرایط سخت آب‌وهوایی به‌ویژه آب‌وهوای سرد و کوهستانی.
توانایی بالا در کوه‌پیمایی و راه‌پیمایی زیاد.
مقاومت در برابر بیماری‌ها.
و...
شرایط نگهداری بز شیری سانن و آلپاین:
بزها را می‌توان به دو روش پرورش در مرتع (به‌صورت چرای آزاد) و یا پرورش در جایگاه بسته (سالن‌های سرپوشیده) نگهداری کرد. در ارتباط با نژاد آلپاین ازآنجایی‌که قدرت بالایی در کوه‌پیمایی و دسترسی بهتر به علوفه‌های بالادست دارد می‌توان از این مزیت آن‌ها جهت پرورش در چرای آزاد و مرتع بهره جست. این در حالی است که بزهای سانن را بیشتر در جایگاه بسته پرورش می‌دهند.
اگر دام‌ها در جایگاه بسته نگهداری شوند بایستی امکانات و شرایط لازم را به‌منظور پرورش آن‌ها فراهم نمود. از مهم‌ترین شرایط برای پرورش؛ تأمین رطوبت، تهویه و دماست.
میزان رطوبت موردنیاز: حداقل 25 و حداکثر 75 درصد.
میزان دمای موردنیاز: محدوده بهترین دما برای پرورش بزهای شیری سانن و آلپاین 12 تا 21 درجه سانتی‌گراد است. اما آستانه تحمل بز تا 27 درجه سانتی گرد نیز می‌رسد یعنی تا این محدوده دما دردسرساز نیست ولی بالاتر از این دما سبب مشکلاتی برای حیوان می‌شود.
چنانچه یکی از این شرایط به‌درستی تأمین نگردد سبب کاهش عملکرد و اختلال در امر پرورش می‌شود. که نتیجه آن کاهش خوراک، کاهش رشد و درنتیجه افت تولید شیر را به همراه دارد. بدین ترتیب یکی از مهم‌ترین وظیفه پرورش‌دهنده ایجاد شرایط حداقلی محیطی برای پرورش بزهای شیری سانن و آلپاین است. که لازمه آن کنترل عوامل محیطی با فراهم نمودن امکانات و تجهیزات مناسب برای یک جایگاه پرورشی است.
همچنین تراکم گله در یک جایگاه پرورش بز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا اگر تعدادی زیادی حیوان در یک محیط نگهداری شوند باید میزان فضای لازم را برای آن‌ها فراهم نمود در غیر این صورت سبب افزایش تلفات و درنتیجه افزایش ضرر و زیان برای پرورش‌دهنده می‌شود.
میزان فضای موردنیاز به ازای یک رأس بز شیری سانن و آلپاین 1 تا 5/1 مترمربع در نظر گرفته می‌شود.
تغذیه بز شیری سانن و آلپاین:
غذای بزهای سانن و آلپاین ترکیبی از علوفه و کنسانتره است. ازآنجایی‌که این دو نژاد برای تولید شیر نیازمند به انرژی و پروتئین بیشتری هستند بنابراین در جیره غذایی آن‌ها باید از اقلام خوراکی استفاده گردد که سبب برآورده کردن احتیاجات مواد مغذی در طول دوره شیردهی گردد.
همچنین در طول دوره فلاشینگ (جفت‌گیری) با اعمال برنامه تغذیه‌ای صحیح بیش از 96 % آبستنی در جفت دهی و بیش از 70 درصد نرخ دوقلو زایی در این نژادها قابل‌دستیابی است.
هر رأس بز سانن و آلپاین روزانه بایستی 4 درصد وزن بدن خوراک مصرف کنند که حدود 60 درصد توسط علوفه و 40 درصد توسط کنسانتره تأمین می‌گردد. علوفه در طی دوران شیردهی سبب تولید شیر بیشتر در این نژادها می‌شود.
آب سالم و باکیفیت بایستی در اختیار بزهای شیری سانن و آلپاین قرار گیرد. به‌طور یک قاعده کلی به ازای 1 لیتر شیر تولیدی 4 لیتر آب مصرف می‌شود.
مهم‌ترین مزیت پرورش بز شیری سانن و آلپاین در ایران:
راندمان تولید شیر بالا.
تأمین بخشی از نیازهای لبنی کشور.
بازدهی اقتصادی بالا.
سرمایه اولیه پایین.
استفاده از ضایعات کشاورزی برای تغذیه بزهای شیری.
متناسب با پرورش در شرایط روستایی و عشایری.
سازگار با شرایط و اقلیم‌های متفاوت آب‌وهوایی کشور.
افزایش اشتغال‌زایی و کاهش بیکاری.
• و....
میزان سرمایه موردنیاز در طرح پرورش بز شیری سانن و آلپاین:
یقیناً دامدار قبل از اینکه اقدام به پرورش بزهای شیری سانن و آلپاین کند، می‌خواهد بداند که قیمت بزهای سانن و قیمت بزهای آلپاین در بازار چقدر است؟
طرح پرورش بز شیری سانن و آلپاین چقدر نیاز به سرمایه دارد؟
و یا اینکه با میزان سرمایه‌ای که دارد چه تعداد بز شیری می‌تواند پرورش دهد؟
بدین منظور برای پاسخ‌گویی به این سؤالات دامدار بایستی به برآورد و محاسبه هزینه‌های پرورشی بپردازد و با توجه به سرمایه‌ای که دارد به پرورش بزهای شیری اقدام کند.
در همین راستا، نمونه طرح پرورش بز شیری سانن به ظرفیت 20 رأس به‌قرار زیر آورده شده است تا جهت آشنایی دامداران و علاقه‌مندان عزیز به حوزه دامپروری در دسترس قرار گیرد:
هزینه‌های پرورش به دودسته ثابت و متغیر تقسیم می‌شوند:
• هزینه‌های ثابت شامل: زمین، ساختمان (جایگاه پرورش: 1- مسقف 2- غیر مسقف 3- حصار کشی بهاربند)، ماشین‌آلات و تجهیزات.
• هزینه‌های متغیر و جاری شامل: خرید 20 رأس بز سانن، خوراک، دارو و واکسن، سوخت، آب و....
| ظرفیت طرح: 20 رأس بز سانن |
| مساحت موردنیاز طرح |
150 مترمربع |
| هزینه‌های ثابت طرح |
000,000,780 ریال |
| هزینه‌های متغیر (جاری) طرح |
000,500,572,2 ریال |
| طول دوره پرورش |
2 سال و 6 ماه |
| جمع هزینه کل |
000,500,352,3 ریال |
دامدار با محاسبه هزینه کل و کسر آن از قیمت فروش (شیر و بزغاله) می‌تواند سود خالص حاصل از پرورش بز شیری سانن را به دست آورد.
به‌طورکلی طرح پرورش بز شیری سانن و آلپاین به جهت تولید شیر با ظرفیت بالا و همچنین تولید سالانه 2 تا 3 بزغاله از هر رأس، از دیدگاه اقتصادی قابل توجیه است و دامدار می‌تواند در این زمینه به حداکثر سود و درآمد دست یابد.
|